फ़ाँन्टस बद्दल थोडे फ़ार... खरं तर... फ़ारच थोडे!

मी हा ब्लोग लिहायला सुरवात केल्यानंतर काही जणांनी मला फ़ाँन्टसबद्दल जे प्रश्न विचारले त्यावरुन असे वाटले की मी ह्या विषयावर मला जी माहिती आहे ती लिहून काठावी. ह्या मागे कोणाला काहितरी "शिकवणे" हा मुळ उद्देश नसुन, शिकवण्याचा प्रयत्न करता करता आपणच काहितरी शिकणे हा खरा उद्देश आहे.

मराठीत टायपिंग करायचे म्हटले की पहिला प्रश्न पडतो तो म्हणजे... फ़ाँन्ट कुठला वापरायचा? आजकाल हजारो फ़ाँन्टस आहेत! पण माझ्या मित्रमंडळींच्या प्रामुख्याने खालील तक्रारी असतात...

१) ऎका फ़ाँन्टमधे लिहिले की ते दुसरया मध्ये बदलणे सोपे नसते / अशक्य असते.
२) ईंग्लीश कि-बोर्ड वापरुन मराठी टाईप करणे फ़ार अवघड जाते.
३) ऎका फ़ाँन्ट मध्ये लिहीलेले दुसरयाला वाचायला दिले तर त्याला तोच फ़ाँन्ट वापरायला (install करायला) लागतो.
४) जोडाक्षरे स्क्रीनवर नीट दिसत नाहीत.

ह्या तक्रारी काही वर्षांपुर्वी रास्त होत्या, पण आता ह्या क्षेत्रात ईतकी प्रगती झाली आहे की ह्या अडचणींवर मात करणे अगदी सोपे आहे. ती कशी करायची हे समजुन घेण्यासाठी काही techincal terms समजुन घेणे आवश्यक आहे. त्या पुढीलप्रमाणे...

Unicode: It is a character set that provides a unique number for every character. पुर्वीच्या काळात कम्पुटर्सना फ़क्त ईंग्लीश भाषेतीलच अक्षरे कळत असत. इतर भाषांतील अक्षरे देखिल कळावीत ह्या करता Unicode चा जन्म झाला. मराठी भाषेतील प्रत्येक अक्षर, अनुस्वारा करिता एक वेगळा नंबर (bytecode) देण्यात आलेला आहे. त्यामुळेच आपण कुठलाही फ़ाँन्ट वापरुन लिहीले तरी कम्पुटर ते अक्षर ठराविक नंबर मध्येच जतन करते.

तुम्ही म्हणाल...कुठलाही फ़ाँन्ट? कुठलाही म्हणजे अगदी कुठलाही नाही हो, पण तुम्ही निवडलेला फ़ाँन्ट हा "Open Type" ह्या गटातला असावा, कारण ह्या गटातील फ़ाँन्ट Unicode मध्ये मजकुर जतन करतात. आजकालचे नविन सर्वच फ़ाँन्ट ह्या गटातील असल्याने नविन फ़ाँन्ट निवडताना तसा फ़ारसा प्रश्न येत नाही. मी स्वत: BarahaIME (http://www.baraha.com/index.htm) नावाचा फ़ाँन्ट वापरतो. हा मराठी साठी चांगला आहे. तश्या थोड्याफ़ार त्रुट्या आहेत त्यात, नाही असे नाही, पण त्या लवकरच दुरुस्त होतील अशी आशा वाटते.

खर तरं प्रश्न पडतो त्यांना, ज्यांना जुने फ़ाँन्ट वापरण्याची सवय आहे. बरेचसे जुने फ़ाँन्टस Unicode वापरत नाहीत. त्यामुळे जुने फ़ाँन्टस वापरु नका! अर्थात हे सांगणे सोपे आहे पण नविन फ़ाँन्ट म्हटल की परत टायपिंग शिकणे आले. ते वाटते तितके अवघड नाही, पण त्याकरता ऎका नविन technical term ची ऒळख करुन घेणे जरुरीचे आहे - ती म्हणजे... Transliteration. त्याची माहिती खाली दिलेली आहे.

Unicode वापरण्याचे अनेक फ़ायदे आहेत, पण त्यातील महत्वाचे फ़ायदे म्हणजे, Unicode वापरुन ईंटरनेटवर जतन केलेली माहिती ही गुगल सारख्या search engines ना अगदी सहज शोधता येते. दुसरा फ़ायदा असा की ऎका फ़ाँन्ट मध्ये लिहीलेले दुसरया मधे सहज बदलता येते.

एकंदरीत Unicode मुळे तक्रार क्रमांक १ चा प्रश्न सुटतो.

Transliteration: It is a method of writing script of one language using the characters of another language. (http://en.wikipedia.org/wiki/Transliteration)

अगदी सोप्या शब्दात सांगायचे तर, जर ’ajay chitre' असे ईंग्लीश भाषेत टाईप केले तर स्क्रीनवर चक्क ’अजय चित्रे’ दिसते ते transliteration मुळे. अर्थातच हे अगदी सोपे उदाहरण झाले. प्रत्येक शब्द काही तितका सोपा नसतो, पण टायपिंग शिकणे हे पोहायला किंवा सायकल चालवायला शिकण्यासारखेच आहे, नाही का? सुरवातीला माणुस गटांगळ्या घालतो, पडतो. पण एकदा का muscle memory मध्ये नोंद झाली, की बस, मग सायकल चालवायला काय मजा येते राव!

आणखी काही उदाहरणं द्यायची झाली तर... समजा तुंम्ही...

mI shivaajIraaje bhosale bolatoya हे टाईप केलेत तर स्क्रीनवर ’मी शिवाजीराजे भोसले बोलतोय’ हे दिसेल. किती सोपे आहे नाही का? आता ह्यापेक्षा काम सोपे करायचे असेल तर तुम्ही मलाच पैसे द्या, मी करेन तुमच्याकरता टायपिंग -:)

Transliteration मुळे तक्रार क्रमांक २ चा प्रश्न सुटतो.


Glyph: Actual visual representation of a character. आता उरल्या तक्रार क्रमांक ३ आणि ४. जर का फ़ाँन्ट तयार करणारयाने प्रत्येक अक्षराचे glyph चांगले बनवले असेल तर ह्या ही तक्रारींना जागा रहात नाही. तरी देखील जर का जोडाक्षरे नीट दिसत नसतील तर तो दोष फ़ाँन्टचा नाही. आपण ईंटरनेटवर वाचत असाल तर ’ब्राऊझर सेटींगस’ बदलाव्या लागतील.

जर एखाद्याने तुम्हाला मराठीत unicode वापरुन लिहीलेले document पाठवले, तर त्याचाच फ़ाँन्ट install करण्याची गरज नाही. ’विंडोज’ आपोआप ’मंगल’ ह्या फ़ाँन्ट मध्ये रुपांतर करते. ह्या साठी काही सेटींगस ’विंडोस’ मध्ये करण्याची गरज आहे.

ह्याबद्दल अधिक माहिती ह्या दुव्यावर मिळेल... http://marathiblogs.net/font_problem


सारांश: ’गुगल’, ’मायक्रोसोफ़्ट’ ह्या सारख्या कंपन्या वेगवेगळ्या भाषिकांना त्यांच्या भाषेत कंम्पुटर्सवर लिहीता/वाचता यावे ह्याकरता कोट्यावधी रुपये खर्च करत असताना जर आपणच मराठी भाषेत टाईप करण्याचा त्रास घेतला नाही तर आपली मराठी संस्क्रुती टिकणार कशी? नाही का? असो... सुज्ञास सांगणे न लगे!